تایپوگرافی، اگر بخواهید حرف بزند؛ برای تأثیرگذار حرفزدن، احتیاج به یادگیری فنون کلامی دارد. اما اگر بخواهید یک نوشته، مثلاً لگوی شرکت یا برند شما و یا شعار تبلیغاتی آن، ظاهری تأثیرگذار و گیرا داشته باشد؛ چهکار میکنید؟
درواقع، کاری که تایپوگرافی برای شما در متن انجام میدهد؛ همان کاری است که لحن سازی، در گفتمان و کلام، برای شما انجام میدهد. تایپوگرافی از زمان نقاشیهای روی دیواره غار، در زندگی بشر قدمت دارد اما میتوان دوران اوج مصرفش را، بعد از اختراع ماشین چاپ و شروع عصر ارتباطات دانست.
امروزه همه ما با رسانه ها طرف هستیم. عمده تبلیغتی که ما مبینیم، با رابط قدرتمندی به نام تلویزیون به ما میرسند. در سالهای اخیر شبکههای اجتماعی مختلفی به وجود آمدهاند که کسبوکارها و برندهای مختلف در همه آنها به تبلیغات خودشان، و به وجه سازی برای برندشان میپردازند. اهمیت استفاده از جلوههای بصری و یا ایجاد نوشتههای تأثیرگذار، امروز بسیار پررنگتر از زمانهای گذشته است. احساس نیاز به چیدمان تأثیرگذار نوشتهها، چیزی که باعث گسترش تایپوگرافی در عصر حاضر شده است.
فهرست مطالب
تایپوگرافی چیست؟
تایپوگرافی یا نویسهنگاری، یک زبان بصری است. منطق حکم میکند که هر نوشتهای را شکل بصری و به تصویر درآمده و قابل دیدن زبان بدانیم اما تایپوگرافی، فراتر از صرف نوشتاری کردن جملات و کلمههای زبان است. تایپوگرافی به عبارت دقیقتر، زبان بصری هنری است. با یک نوشته معمولی شما میتوانید پیامتان را برسانید؛ اگر قرار باشد متنی طولانی چاپ کنید با فضای گستردهای در دست دارید میتواند حرفهایتان را بزنید اما تایپوگرافی بر اصل تأثیرگذاری متکی است و تنها یک رساننده صرف پیام نیست. در تایپوگرافی شما پیامهایی را میتوانید به مخاطبتان برسانید و او آنها را حس کند؛ بدون آنکه نسبت به آنها آگاهی داشته باشد.
شما در تایپوگرافی عناصری مثل فونتها، فاصلهها، اندازه حروف فاصله بین آنها و برجسته و نازک بودن آن هارا در اختیار دارید و با آنها موانید به انتقال تأثیرگذار پیامهایتان بپردازید. با ساختهشدن دستگاه چاپ قضیه خشک بودن نوشتار و یکدست بودن آن مطرح شد. نخستین تایپوگرافیهای دیجیتال و امروزی برای درآوردن صنعت چاپ از حالت یکنواخت و یکدستی که درگیرش شده بودند؛ ساخته شد.
تایپوگرافی از کجا و از کی؟
تایپوگرافی یک کلمه انگلیسی با ریشه یونانی است که از دو بخش تایپ و (Typos) و گرافیا (Graphia) ساخته شده است. تایپوس معنی معادل شکل و ظاهر و گرافیا معنایی معادل نوشتن و نگارش دارد. رویهمرفته تایپوگرافی معنای معادله نویسه نگری به نوشته نگاری دارد. امروزه تایپوگرافی به هنر چیدمان حروف و شکلبخشی آنها به طور که اثرگذار و رساننده معنی موردنظر ما باشد؛ گفته میشود.
درحالیکه ما میتوانیم فعالیت غارنشینان را در هنر نقاشیهای دیواری، نوعی تایپوگرافی بدانیم؛ تایپوگرافیهای قرونوسطی کاری بسیار نزدیک به آنچه که امروز در تایپوگرافی صورت میگیرد را انجام میدادند. تایپوگراف های قرونوسطی برای نوشتن حروف برای روی دیوار، تک حرفهای الفبا را به شکل قالب سفالی درمیآوردند و با استفاده از جوهر موفق به ایجاد نوشتههایی یکدست با حروفی هماندازه، بر روی دیوارها میشدند.
تایپوگراف های قرونوسطی اگر بعد از انقلاب صنعتی و اختراع دستگاه چاپ به دنیا میآمدند؛ است الا تبدیل به پیشگامان تایپوگرافی امروزی با تعریفی که وابسته تایپ غیر دستی است میشدند. امروزه تایپوگرافی هنر ترکیب و چیدمان صحیح حروف در کنار یکدیگر است اما این کار حتماً باید با کامپیوتر یا به عبارت تایپ رسمی و فونتهای موجود در نرمافزار انجام بشود. تایپوگراف ها با ایجاد هنر بصری به انتقال معنا میپردازند و شرط اصلی آنها قابل خواند بودن برای آحاد مردم است.
پیشینه تایپوگرافی بعد از اختراع ماشین چاپ، به فعالیتهای افرادی مثل باهاوس و تیش هولد، برمیگردد و باهاوس بهعنوان یک رادیکال در دوره خودش نخستین کسی بود که اصول یکنواخت چاپ را در هم سکست. باهاوس از زمینه قرمز و حروف دستساز مشکی و متنوع استفاده کرد. باهاوس با ایجاد چیدمان خارج از عرف موفق به جلبتوجه و تأثیرگذاری در اذهان شد. هرچند که کار باهاوس در ابتدا عجیبوغریب به نظر میرسید ولی بهمرورزمان مردمان را پذیرفتند و استفاده از آن به دلیل کارایی که داشت متنوع استفاده کرد. باهاوس با ایجاد چیدمان خارج از عرف موفق به جلبتوجه و تأثیرگذاری در اذهان شد. هرچند که کار باهاوس در ابتدا عجیبوغریب به نظر میرسید ولی بهمرورزمان مردم آن را پذیرفتند و استفاده از آن به دلیل کارایی که داشت؛ ادامه پیدا کرد. درواقع کار باهاوس بر مبنای اصلی انجام شد که هنوز در تایپوگرافی لازمالاجراست” کارایی در کنار تأثیرگذاری.” تایپوگرافی به دلیل ماهیت هنرمندانهای که دارد از حالت جمله و کلمه خارج میشود. در واقع حاصل کار تایپوگراف بیشتر از جمله، نماد است. اما این کار تا جایی جایز است که کار تبدیل به نقاشی نامفهوم نشود و کاراییاش که رساندن پیام است را از دست ندهد.
تایپوگرافی به چه وسیلهای؟
همانطور که گفتیم تایپوگرافی با انقلاب صنعتی و ساخت ماشین تایپ وارد زندگی بشر شد و بعد از انقلاب یا عصر دیجیتال، تبدیل به بخش جداییناپذیر و انکارنشدنیای از زندگی روزمره ما شد. سؤالی که پیش میاید این است که تایپوگرافی چطور و به چه وسیلهای تولید محتوای بصری اثرگذار میکند؟
تایپوگرافی با ابزارهای مختلفی دست به تغییر ساختار و چیدمان نوشته میزند که مهم ترن و پرکاربرد ترن آنها به شرح زیر است:
ابزارهای بنیادی
- طرح حروف، تایپ فیس (Typefce) یا همان خانواده فونت (font family): به دستهای از فونتها گفته میشود که در طرح مشترک هستند. طرح شامل حروف، اعداد و علایم نگارشی است.
- فونت
- ارتفاع کاراکتر (x-height): هر تایپ فیس اندازه مشخص خود را دارد. اگر یک تایپوگراف بخواهد از فونتهای مشترک در طرح استفاده کند؛ باید بهتناسب ارتفاع تایپ فیسهای مورداستفادهاش دقت کند.
- پهنای کاراکترها: هر کاراکتر فضایی را اشغال میکند و فضایی خالی نیز در بینان هست. نرمافزارهایی برای اندازهگیری حجم پر و خالی کاراکترها وجود دارد.
ابزارهای پیشرفته
- فاصله بینا خطی (Leading): به فاصله بین دو خط گفته میشود. ممکن است شما کتابهایی را دیده اشید که خط آنها درشتتر به نظر میاید اما این قضیه بهخاطر فاصله بیشتر بین خطوط آنهاست.
- فاصله بین دو کاراکتر (Tracking): به فاصله بین دو کاراکتر یا حرف گفته میشود. شما با استفاده از فونتهای با پهنای کم و فاصله زیاد بین کارترها، میتوانید نمایی مدرن به لگوی موردنظرتان ببخشید.
- فاصله بین حروف و کرتر (Kerning): بسیار شبیه به فاصله بین حروف Tracking است. با این تفاوت که در بین یک حرف و یک کاراکتر قرار دارد.
- طول خطوط: اگر با ورد کارکرده باشید احتمال گزینههای مربوط به میزان حاشیه صفحه به چشمتان خورده است. طول خطوط نوشته تابع میزان فاصلهای است که از حاشیه صفحه دارند. شما در تایپوگرافی میتوانید طول خطوطتان را متناسب با معنایی که میخواهید القا کنید؛ دستکاری کنید.
- سلسهمراتب: سلسلهمراتب، ترتیبی است که خواننده را در خوانش متن هدایت میکند. بر اساس اصول تایپوگرافی معمولاً به ترتیب هرچه از عناوین به سمت زیر عناوین و مطالب خردتر برویم؛ سایز متن کوچکتر و نازکتر میشود. یک مثال ساده آن بازهم فضای ورد است. شما در فضای ورد به طور معمول در حال خلق یک نای بصری نیستید ولی با استفاده هدینگ ها (سیستم خودکار اندازه عنوان و زیر عنوان و سایر موارد)، در واقع سرحال اجرای یکی از اصول تایپوگرافی هستید.
- اندازه: اندازهها بیشتر برای نشاندادن سلسلهمراتب به کار میروند و ابزاری در خدمت سلسهمراتب متن هستند و نشاندادن سیر متن و راهنمایی خواننده به خواندن درست متن و هدایت او، عملاً بدون استفاده از اندازه و رنکها و فاصلههای در دسترس در تایپوگرافی، ممکن نخواهد بود.
تایپوگرافی برای چه؟
گفتیم که تایپوگرافی هنری است برای جلوه بصری بخشیدن به متن نوشتاری یا حالت نوشتاری زبان و اثرگذار جلوهدادن آن. درواقع اگر بخواهیم سادهتر آن را بیان کنیم فرق یک متن ساده با یک متن تایپوگرافی شده؛ بسیار شبیه به تفاوت فردی با گریم و فردی بدون گریم است. همانطور که برخی از گریمها برای زیبایی به کار میروند تایپوگراف ها هم همینطور هستند. اما میدانیم که کاربرد اصلی گریم در القای حس و حالت است. در واقع گریم کردن به شما این امکان را میدهد که چهرهای که میخواهید را به مردم نمایش دهید و حسی را که میخواهید به آنها القا کنید. خطوط کوچک و ریزی هستند که در گریم کشیده میشوند؛ مردم نسبت به آنها و تااثیراتشان آگاهی ندارند اما در نهایت هنگام مواجهه با فرد گریم شده؛ احساس و برداشتی که گریمور خواهان آن بود را به دست میاورند. گریم بهعنوان یک هنر نمایشی و مخصوصاً بصری؛ به تایپوگرافی بسیار شباهت دارد. میتوان گفت کار تایپوگراف ها، گریم کردن متن نوشتاری بهمنظور القای حس است!
سؤالی که ممکن است پیش بیاید این است که برای چه باید یک نوشتار را گریم کرد و گریم کردن نوشتار در چه جایی ممکن است کاربرد داشته باشد؟ در زیر به معرفی برخی از مواردی که تایپوگرافی و یا همان گریم متن در آنها امری اساسی به شما میرود میپردازیم.
تبلیغات
هروقت بحث از تأثیر گذاشتن بر ذهن دیگران و ترغیب آنها به چیزی میشود؛ نام تبلیغات در ذهن جرقه میزند. مهمترین عنصر برای یک تبلیغ خوب، این است که تبلیغاتچی یا صاحب برند بتواند نظر مشتریها یا مخاطبان را آن سمتوسویی که میخواهد بکشاند. حکایت هیچ ماستبندی نمیگوی ماست من ترش است در اینجا صادق است. در تبلیغات قطعاً شما قصد این را دارید که کالای خودتان را به بهترین شکل ممکن جلوه دهید. حالا تصور کنید که برای تبلیغ کاناپه راحتی، از فونت درشت، پهن و فاصلهدار با رنگهای نامنظم و ناهماهنگ استفاده کنید. فکر میکنید تصوری که در ذهن مخاطب ایجاد میشود چیست؟ من به شما میگویم. احتمالاً مخاطب این تبلیغات گمان میکند با کاناپههایی سفت، ناصمیمی و ناموزون طرف است! اگر مخاطب شما خواهان مبل استیل باشد شاید به برند شما جذب شود ولی اگر دنبال کاناپه باشد؛ دور کاناپههای شمارا برای خرید، خط قرمز میکشد!
شاید در نگاه اول اینطور به نظر برسد که ذهن ما تنها به جملات توجه نشان میدهد و آنها را دریافت میکند اما حقیقت ماجرا این است که شیوه نوشتار متن شما، بدون اینکه فرد متوجه بشود روی ذهن و تصمیمش اثر میگذارد! شما با یک تایپوگرافی خوب می توانیداجناستان را بهتر تبلیغ کنید و در ذهن مخاطبانتان اثر بهتری بگذارید.
طراحی لگوی برند
یکبرند ممکن است بیشمار کالا و سری تولید کند. مای یک ماندگارند کار را با لگوی آن میشناسیم نه بهخاطر سپردن همه هزاران کالای آن! یکلحظه چشمهایتان را ببندید و برند آدیداس Adidas را تصور کنید. اولین چیزی که به ذهن شما آمد چیست؟ احتیاجی نیست که این سؤال را جواب بدهید تا من بتوانم حدس بزنم که درمورد برند آدیداس، اولین چیزی که شما به آن فکر کردید لگوی ماندگار این برند است که روی تمام اجناس آن مهر و چاپ میشود! هیچکس با تصور برند معروفی مثل آدیداس شروع نمیکند به شمارش تمام کتونیها و اقلام ورزشی برند. ما این برند را نهتنها با لگوی آن بهخاطر میاوریم که آن را با گویش هم میشناسیم! اگر یک کتونی را جلوی شما قرار بدهند و قسمت مربوط به مارک کتونی یا همان لگوی برند را بپوشانند احتمالاً شما نمیتوانید تشخیص بدهید که این کفش کتونی برای برند آدیداس است یا پوما. میبینید؟ به همین سادگی لگوی یک شرکت میتواند به هویت آن تبدیل شود و اهمیت آن حتی از کالاهایش هم پیشی بگیرد. احتمالاً در دور اطرافیان کسانی را دیدهاید که بهمحض دیدن لگوی یک برند روی وسیله، در مورد کیفیت آن نظر میدهند. جملاتی شبیه به ” آدیداس است و قطعاً خوب است! “همهمان شنیدهایم. برای تبدیلشدن به یک ابر برند، بعد از تولید کالاها شما به اولین چیزی که احتیاج دارید یک لگوی خوب و مناسب است.
اثرگذاری در کیفیت تجربه کاربری
اگر قرار باشد قرن بیست و یکم را بهعنوان اوج عصر دیجیتال بشناسیم، این سالهای اخیر را میتوانیم سالهای اوج و صعود گوگل بدانیم. این روزها همه ما با هر مسئله و مشکلی که روبهرو میشویم یا هر سؤالی که برایمان پیش میاید؛ اولین جایی که به دنبال جواب آن میگردیم؛ گوگل است. داشتن یک تایپوگرافی مناسب میتواند در تجربه کاربری بهتر و نگهداشتن مخاطب در سایت شما اثرگذار باشد.
طراحی مد و لباس
احتمالاً برای شما هم پیشآمده که از لباسی بهخاطر طراحیاش خوشتان بیاید و بخواهید آن را بخرید. در طراحی مد و فشن امروز، تایپوگرافی علاوه برساختن لگو و ارم برند، اقدام به ساخت طرح مناسب هم میکند. بسیاری از تیشرتها علاوه بر تصاویری که رویشان چاپ میشود، حروف نوشتههایی نیز دارند.
شروع تایپوگرافی روی لباس با جملات لاتین بود اما امروزه در بازار ما شاهد لباسهای زیادی هستیم که به تایپوگرافی با خط فارسی مزین شده اند. کمتر لباسی را شما میتوانید در بازار این روزها پیدا بکنید که در طراحیاش از تایپوگرافی استفاده نشده باشد.
شعر نوشتاری
ادبیات فارسی در دوران معاصر ابتدا از فرم شعر کهن و کلاسیک فارسی، آشناییزدایی کرد و قالب دیرینه مصرع و بیت را در همریخت. این هنجار شکی به همینجا محدود نشد و در اثر سرایندکان شعر حجم و شعر سپید، ما شاهد انواع گوناگونی از شکل نوشتار هستیم. یکی از مثالهای مناسب برای استفاده از شکل نوشتار، احمد شاملو است. شعرهای او طوری چیدمان شدهاند ه خواننده را به سمت خواندن شعر با لحن و مکثهای درست هدایت میکند. شعر نوشتار و سافتاده از تایپوگرافی در شعر فارسی به خواندن درست محدود نمیشود و جنبه هنری نیز به خود میگیرد. شاعرهای پارسیزبان در دوران معاصر نواوریهای تایپ. گرافیک زیادی در نحوه نوشتار شعر، در ارتباط با معنا، انجام دادهاند. نظایر استفاده از تایپوگرافی در شعر و داستانهای غیر پارسیزبان هم کم نیست.
تایپوگرافی خوب؟
هر کاری ساختار خاص خودش را دارد و تایپوگرافی هم از این قاعده مستثنی نیست. برای ایجاد یک تایپوگرافی خوب، موارد و المانهایی هست که باید در فرایند تایپوگرافی به آنها توجه و دقت شود. تایپوگرافی یک هنر است و بخش اساسی آن را خلاقیت تشکیل میدهد اما بدون دانستن قواعد خلاقیتهای شما بیثمر میمانند. خلاقیت بهخرجدادن در تایپوگرافی بدون دانستن قواعد آن شبیه به ساختن یک مجسمه او انکار و خلاقانه با خمیر است بدون آنکه بدانید خمیر پس از مدتی خراب میشود و باید کار را برای تکمیل شدن قال گیری کرد! در واقع اگر به قواعد کار تایپوگرافی مسلط نباشید؛ خلاقیت شما نیز به چشم نمیاید و از بین میرود. بخشی ز قواعد اساسی در کار تایپوگرافی به شرح زیر است:
- رعایت تعادل در چیدمان حروف و کاراکترها و ایجاد یک ساختار منسجم در کار
- رعایت سلسلهمراتب و کنترل و هدایت متن بهوسیله سلطه مرتبهها، با کمک ایجاد تغییر در اندازهها
- داشتن ساختارشکنی به جا و درست بهمنظور ایجاد تضاد و تفاوت در بین نکات مهم با سایر نکات به نگارش درآمده
- ایجاد حس آشناپنداری و عادت دادن چشم مخاطب بهوسیله ایجاد تکرارهای درست و به جا
- تراز کردن کار برای گریم نوشتهها و القای حس و مطلب به مخاطب
کلام پایانی
در دنیای امروز ما همه جیز در دستان رسانههاست و ما در طول یک روز عادی هزاران بار با انواع تایپوگرافیهای رسانهای روبهرو میشویم و آنها بخش مهمی از زندگی ما را میسازند. تایپوگرافی هنری بصری، بسیار شبیه به هنر گریم کردن است. شما با کمک تایپوگرافی میتوانید نوشتار را به چیدمانی برسانید که بر روی مخاطب شما بیشترین اثر را بگذارد. پایه تایپوگرافی مثل هر هنر دیگری، خلاقیت است اما این خلاقیت اگر خلاف قواعد تایپوگرافیک باشد؛ برای شما سودی نخواهد داشت. شما با یادگرفتن قواعد تایپوگرافی یا سپردن کارتان به دست یک تایپوگراف ماهر، میتوانید تبلیغات مؤثرتری داشته باشید؛ برندتان را در ذهنها ماندگارتر کنید و تجربه کاربری و لانگ تیل بهتری داشته باشید! این قضیه فراموش نشود که تایپوگرافی اگرچه بیس هنری دارد اما وارد عرصه هنر برای هنر نمیشود و انتقال معنا و مفهوم موردنظر یا به عباراتی کارایی آن برای تایپوگراف بسیار مهم و حیاتی است.
مقاله جالبی بود
اطلاعات مفیدی راجب تایپوگرافی به من داد
خوشحالیم که مقاله تایپوبراتون مفید بوده